Eleştiri konusu yapacağımız yazı biraz eski. Fakat, blogumuzun da konusu itibariyle güncelin peşinde olduğunu söyleyemeyiz. Bu yüzden, bu yazıyı da es geçmek istemedik.

Tarih ve Düşünce dergisinin Mart 2000 sayısında yayımlanan, Şaban Kuzgun tarafından yazılmış, daha sonra başka araştırmacılarca da kaynak alınmış "Atalarımız Şamanist Değildi" başlıklı yazıya itirazlarımız var.

Önce bir çelişkiyi ifşa ederek başlayalım. Yazı, şu tespitle başlıyor: "Başlangıçtan günümüze kadar tarih sahnesine çıkan dinsiz hiçbir toplum veya milleti tesbit etmek mümkün değildir."

Oysa, birkaç paragraf sonrasında geçen şu cümleye bakınız: "Şamanizm Türkler'den ziyade Moğollar, Tunguzlar vb. kavimlerde görülen ilkel bir büyü sistemidir ve asla bir din hüviyetinde değildir."

Moğolların henüz Budist olmadığı dönemden bahsediyorsak, Moğollar Şamanist ise, Şamanizm bir din değil ise, Moğollar arasında başka bir inanç da henüz yerleşmemişse, Moğollar dinsiz olmuyor mu? Şaban Hoca böylelikle, ilk cümledeki tespitine ters düşmüyor mu?

Tengricilik çevresinde şekillenen Türk Şamanizmi (İsimlendirme tartışması için bkz. Eski Türk İnancının Adlandırılması Sorunu) organize bir din olarak ortaya konulmamış, tedvin edilmemiş, peygamberlerin sözleri yahut kutsal kitapların hükümleri ile sınırlanmamıştır. Türk kültürünün içinden doğan bu inanç, bu sınırlanmaksızlığıyla Türk kültürünün geçirdiği değişimlere de ortak olmuştur. Bu yüzden, eski Türk dininden veya Türk mitolojisinden bahsederken, belki tek bir "gerçek"ten bahsedebiliriz, fakat tek bir "hâl"den bahsedemeyiz. "Eski Türklere göre bir 'cennet' var mıydı?" sorusuna vereceğimiz yanıt da Türk tarihindeki kesintisiz içtimai değişimin ve gelişimin hangi noktasını araştırdığımıza göre değişecektir.