Bir Türk Kronos'u Var mı? - Öd Tengri

Gönderen Açuk Bitig , 28 Ocak 2012 Cumartesi 22:16

Eski Türk inanç sisteminin ögelerini tespit etmek her zaman güç olmuştur. Bunun bir sebebi yazılı kaynakların azlığı ise, bir sebebi de çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türk kavimlerinin aynı ilah ve ruhlara farklı isimler vermeleridir. Ancak bazen sorun tarihle, din tarihiyle ve sair sosyal disiplinlerle değil de dille ilgili olabiliyor. Bunun bir örneği, bu yazının konusunu teşkil eden Öd Tengri'nin varlık sorunu.

Köl Tigin ("Neden Kül Tigin değil?" sorusu için bu bağlantıdaki yazımıza bakabilirsiniz.) yazıtında geçen bir ifadeye ilişkin okuma farklılıkları, "Öd Tengri" adlı bir tanrının varlığına ilişkin bir tartışmayı doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle, bu okuma farklılığına ilişkin yorumumuzu kaydetmek istiyoruz.

KT K10: 

Burada alıntıladığımız bu cümleyi Muharrem Ergin şöyle okumakta ve anlamlandırmaktadır(1):

Tra.: Öd tengri yaşar. Kişi oglı kop ölgeli törümiş.

Çev.: Zamanı Tanrı yaşar. İnsan oğlu hep ölmek için türemiş.

Talat Tekin ise aynı cümleyi şu şekilde okuyup çeviriyor(2):

Tra.: Öd Tengri aysar kişi oğlı kop ölgeli törümiş.

Çev.: Zaman Tanrısı (öyle) buyurunca insan oğlu hep ölümlü yaratılmış.

Teknik olarak her iki üstadın okuyuşunun da mümkün olduğunu söyleyelim. Tartışmalı kelime "aysar" olarak da "yaşar" olarak da okunabilir. Zira, kelime başındaki ve ilk hecedeki /a/ sesi yazılmadığından bu vokalin y'den sonra mı, önce mi yer aldığı kesin olarak tespit edilemez. Keza, "ş" yerine sıklıkla "s" harfi kullanıldığından, bu işaretin de bu kelimede hangi sesi simgelediği kesin olarak bilinemez.

Bu nedenle, sorunun çözümü için anlam üzerinde durmak gerekecektir. Tekin'in okuyuşunun sorunsuz olduğunu söylemiştik. Ancak anlamlandırma için aynı şeyi söyleyemeyeceğiz.

"Aysar" ifadesindeki +sAr eki, eklendiği fiili şart kipine taşır. Bu nedenle, "aysar" okuyuşu mümkün olsa da bunun anlamı "buyurunca" değil, "buyurursa" olacaktır. Şu hâlde cümlenin tamamı: "Zaman Tanrısı (öyle) buyurursa insan oğlu hep ölümlü yaratılmış." olacaktır. Bu cümlenin anlam bakımından sakat olduğu derhal tespit edilebilir.

Oysa, Ergin'in okuyuşuna göre yapılan anlamlandırmada semantik bir problemle karşılaşmıyoruz.

Bu nedenle, biz Muharrem Ergin'in okuyuşunun ve çevirisinin Tekin'inkinden müreccah olduğu kanaatindeyiz. Bu kabule göre, metinde bir Türk Kronos'undan, bir zaman tanrısından, bir Öd Tengri'den bahsedilmemektedir.

(1) ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, İstanbul 2008.

(2) TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları, İstanbul 1998.

Resim: Ignaz Günther'in Yunan zaman tanrısı Kronos'u tasvir ettiği heykel.

Posted in Dil, Köl Tigin, Orhun Yazısı, Orhun Yazıtları, Paleografya, Şamanizm, Türk Mitolojisi, Türkçe

8 Response to "Bir Türk Kronos'u Var mı? - Öd Tengri"

Adsız Says:

merhaba,
2012 yilinin ilk yazisi icin kutlarim..cok bekledik.
guzel bir yazi//sizin gorusunuzde mantikli.Aysar veya Ayshar(ayd-, ayt-, eyd-) kelimelerinin buyurmak anlamina geldigini dusunmuyorum.Talat bey burda hata yapmis olabilir(ustatlar da hata yapabilir!)
Burda daha cok Od tengri uzerinde yogunlasmak gerek

29 Ocak 2012 13:26

Adsız Says:

Bu cümlede Öd sözcüğünü ezeli,ebedi,sonsuz,ölümsüz anlamlarında söylenmiş olması mümkün müdür?

3 Şubat 2012 15:24

Açuk Bitig Says:

Bu sorunuzu "Hayır." diye yanıtlamak kolay değil. Farklı ve değerlendirilebilir bir bakış. Mümkün olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumda anlam "Ebedi Tanrı yaşar, insanoğlu hep ölümlü yaratılmış." olacaktır.

Ancak, ebedi anlamı kastedilse idi muhtemelen "bengü" kelimesi kullanılırdı. Yahut zaman anlamındaki öd kelimesinden ödlüg gibi bir sözcük türetilirdi. Bu nedenle, bahsettiğiniz ihtimal mümkün olsa da, daha basit olan açıklamayı tercih etmek bizce daha doğru olacaktır.

5 Şubat 2012 03:44

Adsız Says:

Bazı islami yaklaşımlarda Tanrı kavramının bir süreci ifade ettiği söylenir.yani tanrı zamanın ve sürecin ta kendisidir anlamında bir yaklaşım kullanılır.
Bu konudaki çalışmalar Muhamed İkbal ve Yaşar Nuri Öztürk'e aittir.

22 Şubat 2012 15:22

Adsız Says:

Öd Tengri yasar diyede bu metin okunamaz mı? zamanı tanrı yapar manasında semantik olarak bir sıkıntı olmaz sanırım.tanrının takdirine bir atıf yapılmış gibi değil mi?

22 Mart 2012 23:55

Açuk Bitig Says:

Elbette "yasar" olarak da okunabilir. Dönemin yazıtlarında yasa- fiiline pek rastlamadığımız için bunu iddia etmek kolay değildir. Fakat teorik olarak mümkündür, ne okumada ne anlamlandırmada soruna neden olur.

23 Mart 2012 10:32

cani Says:

bu sözün tablo şeklinde düzenlenmişini bulabilir miyiz acaba

11 Mayıs 2014 23:34

Adsız Says:

Belki "Öd Tengri aysar kişi oğlı kop ölgeli törümiş." sözünde bir Öd Tengri'den bahsedilmiyor ancak Öt Han Türk-Altay mitolojisinde zamanın akışından sorumlu, zamana hükmedebilen bir Tanrı değil midir?

4 Nisan 2017 14:05